Test | Shimano XTR M9200 Wireless Di2: Laat, maar (klik maar) raak!

Tekst: Jeroen van den Brand // Foto’s: Arjan Kruik & Jeroen van den Brand

Met dank aan Merida Bikes Benelux voor het beschikbaar stellen van de Big Nine 10k hardtail.

Zeven jaar en tien dagen

Sinds Shimano voor het laatst een nieuwe XTR-groep lanceerde, zijn er vijf iPhones gepasseerd. Artificial Intelligence is tussentijds niet alleen gaan schilderen en rijmelen, maar ook jouw sollicitatiebrieven gaan schrijven. We ontdekten collectief dat ‘de cloud’ geen weersfenomeen is, maar betekent dat je nooit meer weet waar je foto’s gebleven zijn. Oh, en wie toen nog dacht dat een gravelbike een trendje was, rijdt nu z’n derde exemplaar aan gort.

Concurrent Sram? Die gooide in diezelfde periode het roer rigoureus om met AXS: draadloos schakelen voor vrijwel álle niveaus, voor racefietsen, gravelbikes en mountainbikes. Twee jaar geleden volgde Transmission en iets recenter 13-speed XPLR, met een nieuwe montagestandaard die inmiddels werkelijk tot een standaard is geworden, waarbij alles draait rond robuustheid en schakelnauwkeurigheid.
En Shimano? Dat kwam intussen wél met semi-draadloze groepsets voor racefietsen en vorig jaar de gravelbike. Maar op het vlak van grovere noppenbanden ging het… tja… een beetje zoals Shimano vaak gaat: met een tempo waar je prima een kopje koffie bij kunt zetten. Of twee, of drie. Of in het geval van een nieuwe generatie XTR zelfs een complete koffieplantage kunt aanleggen en al ruimschoots de oogst ervan op te drinken, terwijl je de nieuwe zaailingen in de grond stopt.*

Maar dan toch, met de smaak van je zelf geoogste en geroosterde koffie nog op de papillen, kun je eindelijk kennis maken met Shimano XTR M9200 Wireless Di2. En bijna alles is nieuw: een draadloze schakelaar, compleet nieuwe achterderailleurs met afneembare batterij (of een kabeltje), géén voorderailleur, maar wel nieuwe cassette-opties, nieuwe cranks en nieuwe remmen. En ondanks een hoop speculatie en vooral wishful thinking vooraf is niet nieuw het aantal versnellingen: dat blijft bij 12 speed. Maar dat is dan ook gelijk het minst interessante aan deze nieuwe groep.

_{* Zoek maar na; feiten!}

XTR Di2 Shifter Switch: schakelen mét gevoel

Fietsaandrijfsystemen; ik vind het mateloos fascinerende technologie. Maar een uitgesproken fan van één van de aandrijfmerken ben ik niet; ik vind oprecht veel systemen interessant. Dat neemt niet weg dat ik zo mijn voorkeuren heb. Op de gravelbike heb ik net wat meer met het aanbod van Sram dan van Shimano, bijvoorbeeld. Puur ingegeven door de grepen; dat deel wat ik continu vast heb. Ze liggen me fijner in de handen en met per greep één schakelhendel is altijd lekker duidelijk wat je doet.

Op de mountainbike is het andersom; ik word geen vrienden met de AXS Pod Controller die Sram introduceerde met de Transmission-groepen. Twee knopjes met nauwelijks terugkoppeling zo dicht boven elkaar is bij mij garantie voor continu verkeerd schakelen. De voorloper, de AXS Controller met tuimelschakelaar, bevalt me beter en gebruik ik dan ook op een van mijn eigen mountainbikes. Maar het blijft een haat-liefde-verhouding. Wederom doordat de terugkoppeling niet veel beter is dan die van een introverte psycholoog met een gespleten persoonlijkheid.

Merk dus vooral op dat ik het hier alleen over de schakelaar heb. Met goede reden. Want zowel Shimano als Sram zijn prima in staat om goed schakelende derailleur-ketting-cassette-combinaties te maken. En op dat vlak is het als kiezen tussen koffiebonen uit Columbia of Brazilië: andere herkomst, iets ander karakter, maar beide zetten espresso waarmee je prima op gang komt. Het verschil zit hem in de smaak en niet in de cafeïne.

Geen knoppen maar twee verschillende hendels

Wat mij betreft is hét grootste nieuws van Shimano XTR M9200 Wireless Di2 dan ook niet de derailleur. Ook niet de cassette-opties of dat het hele spul nu draadloos is. Nee, voor mij is dat de schakelaar. De XTR Di2 Shifter Switch, zoals Shimano hem voluit noemt, blinkt uit in tactiele terugkoppeling. Die is daarbij zo resoluut als het antwoord van een goed gedrilde militair: kort, direct en zonder ruimte voor misverstand.

Minstens zo belangrijk is de opstelling van beide hendels. Ze staan namelijk duidelijk gescheiden, achter elkaar en vergen dus beide net een andere beweging. Juist dát onderscheid maakt dat op- en afschakelen een andere muscle memory aanspreekt en daardoor vind ik de Shifter Switch simpelweg enorm intuïtief. Het aantal keren dat ik in de voorbije weken met deze nieuwe schakelaar verkeerd schakelde, kan ik op één hand tellen – en dan nog minstens twee vingers overhouden. En dat terwijl ik bij mijn Sram-fiets met de toch nog redelijk duidelijke AXS rocker-schakelaar gemakkelijk dezelfde score behaal… per rit.

Retro-gevoel met 2025-precisie

Elektronisch schakelen wordt vaak geprezen om zijn precisie, snelheid en onderhoudsarme karakter. En niet te vergeten de optie om gemakkelijk meerdere versnellingen achter elkaar te schakelen door simpelweg de bediening op je stuur ingedrukt te houden. En ook dat kan bij deze nieuwe draadloze XTR. Het werkt prima en snel, heel snel zelfs. Daarover later meer. Maar Shimano heeft bij z’n XTR M9200 Di2 Shifter Switch nog iets bijzonders gedaan. Want net als bij de mechanische schakelaars van de XT- en XTR-groepen, kun je meerdere versnellingen schakelen door de hendel verder door te drukken. Beide hendels van de Shifter Switch hebben namelijk twee klikjes achter elkaar. En daarmee kun je dus twee versnellingen in één keer doorlopen.

Met de optie om gewoon de knop ingedrukt te houden en door het hele bereik te schakelen klinkt dat misschien als een nutteloze gimmick. Zo vertrok ik ook bij mijn eerste rit. Maar al snel bleek dat ik deze functie meer gebruik dan ik vooraf inschatte. Ook hier is het sleutelwoord intuïtief. Vooral bij het opdraaien van een breed, recht pad of het inzetten van de afdaling direct na een klim, gebruik ik deze schakelactie om meer gecontroleerd sneller naar een groter verzet te schakelen, zonder het risico meteen té zwaar te schakelen. Toegegeven, heel veel sneller en meer resoluut dan zelf twee keer één klik-beweging maken is het ook niet. Maar het is een interessante optie die het schakelgevoel van mijn vertrouwde mechanische XTR-groep goed weet te repliceren.

“Ja, lekker Jeroen; zo’n elektronische derailleur en schakelaar die er alles aan doet om mechanisch aan te voelen!” Ja, die paradox ontgaat mij ook niet. Maar in mijn optiek slaagt Shimano er glansrijk in het beste van beide werelden te verenigen: betrokkenheid, precisie en snelheid gecombineerd zoals een mechanische groep of een elektronische groep nog nooit eerder bij elkaar wist te brengen.

Schakelsnelheid

Ook bij de derailleur brengt Shimano met XTR M9200 Wireless Di2 iets dat de concurrentie vooralsnog laat liggen. Via de E-Tube app bepaal je namelijk zelf hoe snel er geschakeld wordt. In functie van deze test heb ik uiteraard met die instellingen gespeeld.

Shimano biedt de mogelijkheid de snelheid van schakelen in vijf stappen in te stellen. De basisinstelling is de middelste. Opschroeven die handel dus, want “sneller is altijd beter”. Ja, uh nee. Zo eenvoudig is het niet. Deze instelling biedt verfijning om goede schakelacties te geven bij jouw trapsnelheid. Want schakelkwaliteit – gedefinieerd als een ketting die mooi van de ene krans netjes in de volgende ingrijpt zonder een hoop kabaal – volgt uit het complete samenspel van de snelheid van de derailleur én de rotatiesnelheid van de cassette. En bijgevolg, via de overbrengingsverhouding naar je crank, dus je cadans.

Ik heb blijkbaar een gemiddelde trapcadans. Als ik de instelling vertraag, is de schakelsnelheid van de derailleur namelijk zo traag dat schakelen met enorm veel twijfel lijkt te gaan. Veel geratel omdat de ketting simpelweg minder vlot wordt gedirigeerd. Pak ik standje vijf van vijf, dan schakelt de derailleur dusdanig snel, dat de ketting bijna nooit tijd heeft mooi van de ene krans naar de andere te in te lopen. Ook een hoop geweld en geluid als gevolg.

Voor mij brengt de verstelling dus geen verfijning. Maar het is geruststellend om te weten dat als jouw cadans dichter bij een naaimachine of betonmolen ligt, ook jij geruisloos kunt schakelen. Shimano is het bedrijf van de opties en biedt deze dus in deze ook. En ik zie het als een plus dat de groep zich aan jou aanpast, in plaats van andersom.

Derailleur

Geen directe montage

Wat betreft de derailleur is de nieuwe XTR M9200-serie derailleur ondanks draadloze bediening en losneembare batterij geen revolutie, maar een evolutie. Dat bedoel ik niet denigrerend, maar uiteindelijk is er fundamenteel niets anders dan wat er al bestaat. Geen directe montage à la Sram, of een eigen variant daarvan. En zoals aangehaald in ons uitgebreide nieuwsbericht; juist dankzij de push van Sram naar de directe montage hebben we nu een universeel, stijvere derailleurpad op nagenoeg elke moderne mountainbike. Ironisch genoeg heeft Sram er dus ook voor gezorgd dat het nut en noodzaak om naar een directe montage te móeten gaan, voor Shimano niet eens zo relevant is.

Eén ding is zeker: derailleurs zijn er dankzij groter wordende cassettes de voorbije tijd niet compacter op geworden. Ook Shimano’s nieuwe XTR kan – ondank afrondingen – z’n forse volume niet verhullen. 419 gram is ook niet niks voor een derailleur, vergeleken met 240 gram voor de mechanische voorloper. Maar vergeleken met de 416 gram van de Sram Eagle XX SL Transmission-derailleur, scoort de XTR M9250 (korte kooi) een aardige waarde.

Robuust

Opvallend vind ik wel de keuze van Shimano om de afschermkap van de uitneembare batterij tevens als slijtplaat in te zetten. Het voorste deel is namelijk precies het meest uitstekende deel op het parallellogram en zit dus gegarandeerd in de vuurlinie. Dat gezegd hebbende; de vergrendeling zit dan juist vrij diep verscholen onderop en niet direct in de gevarenzone. Bovendien is de kap vrij dik en schuift juist haaks uit de derailleur. Bang dat die kap dus losschuift en dat de batterij uit de derailleur valt na een aanvaring met de grond, steen of een ander deel van Moeder Aarde ben ik dan ook niet.

Shimano lijkt niet zuinig te zijn geweest met de hoeveelheid koper in de motor of het aantal tandwielen tussen motor en het parallellogram. Wat ik bedoel: de derailleur is erg sterk. Zelfs onder de meest extreme schakelacties geeft de motor geen krimp. Het motorgeluid blijft consistent, teken dat het allemaal ruim bemeten is.

Nog even over die uitneembare batterij. Dat is een lithium-ion exemplaar met een capaciteit van 305 milliampère-uur en een energie-inhoud van 2,32 wattuur. Dat komt aardig overeen met de AXS-batterij van Sram. Hoe lang er met een volle lading te rijden is moet nog blijken. Shimano claimt zo’n 350 kilometer (op basis van een genormaliseerd gebruikersprofiel). Dat komt dus neer op zo’n 15 tot 20 uur en dat lijkt redelijk overeen te komen met wat ik tot dusver ervaar. En dat is niet veel anders dan ik met mijn Sram-derailleurs ervaar, overigens.

Geen wrijvingsdemper maar sterke veren… en een vleugje nostalgie

Wat opvalt aan de nieuwe XTR M9250-derailleur: er ontbreekt iets. En wel iets wat tot nu toe als essentieel werd gezien bij 1x-aandrijvingen: een clutch, oftewel een wrijvingsdemper die stuiteren en aflopen van de ketting tegengaat. Shimano doet het anders. In plaats van een frictie-element past Shimano nu twee concentrisch geplaatste veren in het kooischarnier toe. Dat levert niet alleen een forse kettingspanning op, maar die spanning is ook consistenter over het hele bereik van de kooi. En cruciaal: dus juist óók in situaties waar een klassieke clutch aan effectiviteit inboet, namelijk wanneer je ketting op de kleinere kransen ligt en de kooi naar achteren, onderuit ligt. Het resultaat is een derailleur die, ondanks het ontbreken van demping, de ketting verrassend goed in het gareel houdt. Zelfs op hobbelige afdalingen of bij achteruittrappen op de grootste krans, loopt de ketting niet af.

Toch is het systeem niet volledig stil, al ligt dat uitsluitend aan de veren. Op de test-Merida Big Nine zit de 9-45t-cassette in combinatie met een compact 30-tands kettingblad. En die kleine kransen betekenen dat de ketting dus vaker dichtbij het frame zit. En dus hoor ik bij het vrijlopen op een stuiterpad meermaals het nostalgische geluid van een ketting die tegen het frame kletst. De ietwat hoge vrijloop-weerstand van de Industry Nine achternaaf in de Merida draagt hier overigens zéker aan bij.

Kleine kransen: grote effecten

Dat geklapper van die ketting is dus deels het gevolg van de keuze voor kleinere kettingbladen. Maar dat is niet het enige effect dat Shimano hiermee creëert. Kleinere kransen hebben ook directe gevolgen voor de schakelsnelheid onderop de cassette. Want hoe kleiner de krans, hoe minder ruimte er is voor schakelprofielen op de omtrek. En hoe minder schakelprofielen, hoe gevoeliger de timing. Op de onderste drie tot vier kransen van de 9-45t-cassette is maar één plek waar de ketting soepel kan verlopen naar de volgende krans. En als je daar net aan voorbij trapt, moet de cassette (en dus het wiel…) nagenoeg nog een volledige omwenteling maken voor de ketting weer genegen is soepel over te springen.

En waar ik zelf mijn eigen mechanische XTR-fiets een 34-tands kettingblad vooraan heb in combinatie met de 10-45t-cassette, heeft de test-Merida vooraan een 30-tands kettingblad. Daardoor rij ik bij deze set-up dus veel vaker met de ketting op de kleinere kransen. En dat is jammer, want de resulterende wispelturige, soms dus tragere schakelervaring doet toch wel afbreuk aan het snelle en intuïtieve karakter dat Shimano met de draadloze XTR M9200-derailleur en -schakelaar weet neer te zetten.

Eerlijk gezegd zou ik de 9-45t-cassette zelf nooit kiezen. Ik vind het idee van een kortere kooi en dus meer bodemvrijheid zeker interessant. Maar voor Nederland ook weer niet zo heel relevant. Door de 10-45t-cassette van de vorige generatie of de 10-51t-cassette te kiezen, vermijd je iets meer de echt kleine kransen. En dat is óók gunstig voor de duurzaamheid. Want realiseer je dat kleine kettingbladen en kransen zorgen voor (veel) hogere krachten in de ketting bij hetzelfde trapvermogen. En hogere krachten in de ketting beteken ook hogere slijtage…

Hyperglide+ nog steeds bij de tijd

Los van het gedrag op de allerkleinste kransen, schakelt Shimano’s draadloze XTR M9200 dankzij het Hyperglide+-tandenprofiel door de bank genomen zeer consistent, snel en trefzeker. Dat tandprofiel, dat Shimano al sinds de vorige generatie toepast, is voor de nieuwste generatie wijselijk ongemoeid gelaten. Waar Sram bij z’n Transmission een halszaak maakt van vertanding die de ketting dwingt tot uitsluitend schakelen op specifieke plekken, daar laat Shimano wat meer ruimte. Net als bij alle andere cassettes schakelt de ketting in veruit de meeste gevallen precies daar waar dat het beste werkt. Maar met met Hyperglide+ liet Shimano al bij de vorige generatie XTR zien dat dat óók onder volle trapbelasting extreem soepel én erg snel kan verlopen.

Maar ook als de ketting al eerder aan een verhuizing moet beginnen, gaat dat nog altijd zonder noemenswaardig protest. Misschien met iets meer geluid, maar schakelen zal-ie. En dankzij de sterke derailleur nog enorm snel ook. Dus ja, voor wie expliciete uitspraken wil; Shimano’s XTR M9200 Wireless Di2 schakelt consistent sneller dan Sram Transmission!

Remmen

De Merida Big Nine 10K-testbike is uitgerust met de tweezuigerremmen. Logisch, uiteraard, op een lichtgewicht xc-hardtail. Iets minder logisch is dat Merida de trail-remgrepen monteert. Shimano ziet die vooral gekoppeld aan de nieuwe vierzuigerremmen. Maar blijkbaar kan dit dus ook. Bijkomstig voordeel is dat we die dus meteen kunnen uitproberen. De remmen zelf zijn niet echt anders de vorige generatie. Ja, de remvloeistof is dunner qua viscositeit. Daarmee zouden ze stabieler zijn over een groter temperatuurbereik. Maar die grenzen zijn in Nederland niet echt op te zoeken. Althans, niet met mijn 65 kilo en de 180 millimeter remschijf die Merida vooraan heeft gemonteerd. De remhendels zijn wat rechter dan die van de xc-grepen. Ze liggen verder prima in de hand, of vinger eerder. De remkracht is hoog en de modulatie voelt net zo goed al bij de oude XTR M9100-remmen. Spannender dat dit kan ik het momenteel niet maken.

Conclusie

Shimano’s tempo is zelden gejaagd te noemen. In de tijd dat de concurrentie nieuwe standaarden introduceert, het bestaande overhoop gooit en zich duidelijker uitspreekt als innovator, lijkt Shimano vaak wat lethargisch. Alsof ze nog even koffie aan het zetten zijn terwijl de rest van de industrie al aan de espresso-shots zit. Maar juist dat tempo was in het verleden óók onderdeel van hun kracht: ze kwamen laat, maar niet zelden zeer trefzeker.

De nieuwe draadloze XTR M9200 is daar een schoolvoorbeeld van. Geen rigoureuze herdefinitie van hoe een aandrijflijn eruit moet zien, zoals Sram dat met Transmission deed. Geen nieuwe montagestandaarden. Shimano levert een evolutie op basis van bestaande, bewezen technologie: Hyperglide+. En dat systeem wás al goed. Zo goed zelfs, dat het meer vrijheid laat voor snel schakelen onder variabele omstandigheden dan het strak geplaveide pad dat Srams Transmission afdwingt. En het is nog sneller ook.

Maar de grootste troef ligt misschien nog wel in het meest tastbare onderdeel: de schakelaar. Met de komst van draadloze schakelaars van slechts één partij, leek het alsof het verliezen van de verbondenheid met wat er achteraan je fiets gebeurt een onoverkomenlijke bijkomstigheid was van elektrisch schakelen. En hoewel genoeg bikers daar nul problemen mee hebben, prijs ik Shimano’s moeite voor de ontwikkeling van de Di2 Shifter Switch. Het resultaat is iets dat vertrouwd aanvoelt en intuïtief werkt. En bovenal: een trefzekere betrokkenheid oproept zoals geen enkele mechanische of elektronische groep dat ooit bracht.

Waar de concurrent kiest voor eenvoud en compromisloosheid – lees: geen verstelling, geen alternatieven, what you see is what you get – opent Shimano met XTR M9200 Wireless Di2 juist het luik naar optimalisatie en personalisatie. Deze nieuwste generatie XTR biedt méér ruimte in afstelling, in bediening, in ergonomie. Ik vind het een scherpe, duidelijke zet; net zo duidelijk als de klik van de Shifter Switch.