Tekst & foto’s: Jeroen van den Brand
Dat een kettting een slijtdeel is weet elke fietser wel. Dat een ketting én kettingblad(en) en cassette vaak als één geheel slijt én vervangen moet worden, is voor velen óók een vaststaand gegeven. En toch is dat niet helemaal waar. Want ook al slijten cassette en kettingbladen inderdaad samen mét de ketting; als je de ketting op tijd vervangt, kun je met je met – vaak vrij prijzige – kettingbladen en cassette een stuk langer doorrijden. Dat punt ligt overigens een stuk vóór het moment dat je ketting een stuk slechter schakelt, óf zelfs doorslipt. Maar is dat punt eigenlijk wel exact te bepalen? Het antwoord is een simpele ‘ja’. Namelijk met een kettingslijtagemeter. Voor mijn duurtest van de Shimano XTR M9100-groep gebruikte ik de Chain Wear Indicator 2 van Birzman.
Wat is kettingslijtage eigenlijk?
Voor ik je toelicht hoe dat Birzman-tooltje werkt, eerst nog even iets over wat kettingslijtage nu exact is. Want hoewel je vaak genoeg hoort dat een ketting oprekt, is dat in feite niet het geval. Althans, niet in de klassieke definitie van rekken, waarbij de schalmen zelf uitgerekt (langer) worden. Daarvoor is het materiaal simpelweg te sterk. Maar wat gebeurd er dan wanneer een fietsketting slijt?
Opbouw van een ketting
Een ketting bestaat uit buiten- en binnenschalmen, die met elkaar zijn verbonden met pinnen. De pin is vast verbonden met de buitenschalm, terwijl de binnenschalm rond deze pin kan roteren. De binnenschalmen hebben rondom het gat waar de pin doorheen loopt een kraag. En op deze kraag zit een rol. Het is deze rol die in eerste instantie de kracht overbrengt van de tand op het kettingblad naar de ketting en andersom.
Kettingslijtage
Tijdens het in- en uitlopen van de ketting bewegen de delen ter hoogte van de pin ten opzichte van elkaar. En dat gebeurt dus onder hoge kracht. Die kracht én beweging zorgen voor slijtage in al deze onderdelen van de ketting. Voeg nog wat water en fijn grut van Moeder Natuur toe en de slijtage gaat nog sneller. Smeren met olie of en wax helpt die slijtage af te remmen, maar uiteindelijk komt er onvermijdelijk speling tussen de pinnen, de binnenschalmen en de rolletjes. En wanneer de ketting op spanning staat, trek je de boel door die speling uit elkaar, waardoor de exacte locatie van de pinnen in de ketting niet meer nauwkeurig overeenkomt met de spatie van de tanden op je kettingbladen. En zie hier de reden waarom die tanden dus óók slijten als de ketting slijt.
0,5 tot 0,8 procent ‘rek’
Er is een grens tot waar kettingbladen en cassettes met slijtagesporen nog prima kunnen werken met een nieuwe ketting en waarmee je dus de levensduur van deze onderdelen kunt verlengen. Maar de slijtage aan kettingbladen en cassettes is niet echt goed te meten. Wat je echter wel kunt meten is de slijtage van je ketting en die als leidraad gebruiken voor het moment van vervangen voor een ‘verse’ ketting. Wat die waarde is verschilt per kettingfabrikant en het type ketting. In algemene zin kun je stellen dat voor reguliere 11 en 12-speed kettingen de grens ligt tussen 0,5 en 0,75 procent. Sram communiceert expliciet 0,8 procent als grenswaarde.
Om de slijtage te meten zijn er talloze slijtagemeters op de markt. In veel gevallen is dit een relatief eenvoudig stukje metaal. Het zijn veelal ‘go/no-go’-gereedschappen. Oftewel: hij past wél of hij past níet tussen de schakels van de ketting. Wanneer-ie er wél tussen valt, weet je dat je ketting voorbij z’n houdbaarheidsdatum is. Maar hoeveel exact? Marginaal of ruim? Want bij 0,8 procent slijtage durf ik het nog wel aan om m’n kettingblad en cassette te voorzien van een verse ketting. Of andersom: als-ie er niet tussen valt: hoe dichtbij de vervangingstermijn zitten we…? Moet ik internet alvast opwarmen om een bestelling in te schieten, of tijd te boeken bij de lokale bikeshop voor het laten monteren van een verse ketting?
Birzman Chain Wear Indicator 2
De Chain Wear Indicator 2 van Birzman werkt anders. Het is een robuust meetgereedschap, grotendeels gemaakt uit aluminium. Onderop zitten twee stalen pinnen, waarbij de ene op het vast deel van de meter zit en de andere in een roterende knop. De truc is dat de pin in de roterende knop niet in het midden zit. Eenmaal de pinnen in een ketting gestoken, kun je – zodra de ketting iets gebruikt is – de knop rechtsom roteren, waardoor de pin dus verplaatst in de lengte van de ketting. Hoe verder je hem kan verdraaien, hoe groter de speling in de ketting. Bovenop lees je vervolgens simpelweg exact hóeveel speling je ketting heeft. Ingewikkelder dan dit wordt het niet; niets gissen maar werkelijk meten = weten.
Conclusie
De Birzman Chain Wear Indicator 2 is zo’n typisch gevalletje ‘die had ik eerder in m’n gereedschapsdoos moeten hebben’. Want in een handomdraai weet je hoe je ketting er voor staat; dit stukje meetgereedschap had mij in het verleden wel wat cassettes en kettingbladen kunnen besparen. De adviesprijs van 22,95 euro heb je er dan ook zó uit als je op tijd je ketting vervangt en dus je cassette en kettingblad(en) langer kunt gebruiken met een verse ketting. De enige reden om hem wat niet te overwegen is dat-ie niet (goed) werkt voor flattop-kettingen van Sram. Dat zijn de kettingen die je tegenkomt op de huidige generatie 12-speed weg- en gravelgroepen én de nieuwe Transmission-mountainbikegroepen. Die werken met nét iets grotere rolletjes; ze zijn dan ook niet te gebruiken op andere cassettes en kettingbladen. Een meting met de Birzman Chain Wear Indicator 2 zou bij deze kettingen minder dan de werkelijke slijtage aangeven.
Heb je géén Sram flattop-ketting, dan lijkt het me een uitgemaakte zaak. Want de Birzman-kettingslijtagemeter is niet veel duurder dan veel ‘go/no-go’-meters die dus een meer binair antwoord geven. En, dikke tip: als je rondneust op de digitale snelweg, kom je de Chain Wear Indicator 2 ook tegen nóg scherpere prijzen tegen. Doe er je voordeel mee.
Specificaties en prijs
- Materiaal: aluminium 6061 (body) en staal (meetpennen)
- Meetindicatie: 0,25, 0,5, 0,7, 0,8 en 1,0 procent
- Geschikt voor: singlespeed tot en met 12-speed kettingen (Sram Flattop uitgezonderd)
- Adviesprijs: € 22,95
Website fabrikant: birzman.nl
