Laat de processierups je rondje fietsen niet bederven!

Introductie

Een relatief zachte winter betekent dat we in het voorjaar relatief sneller en veel last hebben van de brandharen van de processierups. Maar anders dan eerdere jaren met zachte winters, is de verwachting dat de overlast in 2023 minder groot zal zijn. De preventieve maatregelen die de voorbije jaren door steeds meer gemeenten zijn genomen, lijken te werken. Minder overlast lijkt dus logisch, maar uitgesloten is het nooit. Dus waar moet je op letten en wat kun je zelf doen om tijdens het fietsen geen brandharen op te pikken? Of wat doe je als dat wél is gebeurd? In dit artikel leggen we je dat uit.

Wat is een processierups?

De processierups, of meer specifiek de eikenprocessierups is de rups van een nachtvlinder. Waar-ie als vlinder geen overlast geeft, kan-ie als rups veel gezondheidsklachten veroorzaken bij mens en dier. Dat kan gaan van jeuk en (flink) geïrriteerde ogen tot zelfs problemen met de luchtwegen.

De naam komt voort uit zijn gedrag. Ze lopen als groep in een lange rij – een processie dus – over de grond en in bomen op zoek naar voedsel. Dat bestaat vooral uit de bladeren van eikenbomen, zoals je misschien al kon raden.

Brandharen

Nadat de eikenprocessierupsen drie keer verveld zijn, krijgen ze minuscule brandharen. De holle brandharen zijn gevuld met een voor mens en dier lichaamsvreemd eiwit dat sterke reacties veroorzaakt en daarmee een bron van véél overlast is. In tegenstelling tot wat je misschien denkt, zijn dit niet de zichtbare haren. Ze zijn dermate miniscule dat je ze met het niet met de ogen kunt waarnemen.

De brandharen zijn zelfs dermate klein, dat ze gemakkelijk door de lucht tot wel 100 m verspreid worden. Dus zelfs zonder rechtstreeks contact te hebben met de rupsen, kun je er last van krijgen! Sterker, de verspreiding van de brandharen door de lucht is hoofdoorzaak één van klachten bij mens en dier. En daarom loop je tijdens het fietsen extra kans dat je brandharen van de processierups oppikt. Soms is de zucht wind die je als fietser meeneemt, voldoende om de brandharen van de processierups op te pikken wanneer je langs een eikenboom fietst.

De brandharen dringen met hun microscopische afmeting gemakkelijk je huid, ogen of luchtwegen binnen. Daar zetten zich vervolgens vast met hun weerhaakjes. Ze blijven daarom ook gemakkelijk in je kleding hangen, waardoor je er ook op een later moment nog last van kunt krijgen.

Klachten na het oppikken van brandharen

De meest voorkomende klachten zijn huidirritaties. Die treden gewoonlijk binnen 8 uur op nadat je in aanraking bent geweest met de haartjes. De huid wordt dat rood en kan lokaal wat zwellen of er ontstaan blaasjes of bultjes. Dit gaat gepaard met flinke jeuk die wel tot twee weken aan kan houden. Bij inademing van de brandharen kunnen de slijmvliezen in neus, keel en luchtwegen geïrriteerd raken. Dat kan vervolgens weer leiden tot ontstekingen en klachten bij het slikken. Ogen kunnen binnen enkele uren na aanraking met brandharen rood worden en pijnlijke zwellingen krijgen. Het is ook bekend dat sommige mensen allergische reacties krijgen, waardoor de klachten nog sneller optreden.

Waar en wanneer komen de processierupsen voor?

Voor de eikenprocessierups is het blad van de (zomer)eik het voedsel. En eikenbomen komen van nature in Nederland en België enorm veel voor. Ook zijn ze volop geplant in openbare ruimtes. Zodoende is het een flinke uitdaging om tijdens je rondje fietsen de eikenprocessierups te vermijden.

Afhankelijk van de temperaturen in het vroege voorjaar komen de rupsen in eind maart, maar meestal april uit hun eitjes, waarna ze gedurende maand mei brandharen krijgen. De overlast kan dan wel doorgaan tot ver in augustus!

Hoe herken ik de eikenprocessierups?

Samen met de vervellingshuid, uitwerpselen én hun brandharen maken ze in groepen grote nesten op de stam van eikenbomen. Die zijn goed herkenbaar als witte spinspels. Typisch vind je ze bij splitsing met of onder een zijtak. ’s Avonds kruipen ze naar de kroon van de boom om zich daar te goed te doen aan de bladeren. En aangezien ze altijd als groep opereren, kunnen ze – mits ze in hele grote aantallen aanwezig zijn – bomen compleet kaalvreten. Zie je tijdens je rondje fietsen dus een eikenboom waar weinig bladeren aan hangen of waar enkele takken compleet kaal zijn, dan is de kans groot dat er een nest met processierupsen op die boom aanwezig is.

Wat kun als fietser doen om contact met de brandharen te voorkomen?

Maar wat kun je doen om tijdens je rondje fietsen geen last te krijgen van de brandharen van de processierups? De simpelste methode is natuurlijk zoveel mogelijk weg te blijven bij eikenbomen. Maar als je wilt biken, dan is dat in veel gebieden van Nederland haast onmogelijk. Wat moet of kun je als fietser doen om je zo goed mogelijk te beschermen tegen de brandharen? En wat moet je doen wanneer je toch in aanraking bent gekomen? We geven enkele tips.

Preventie

• Pas je route aan: vermijdt zoveel mogelijk gebieden met eikenbomen;
• Ga niet direct na een regenbui fietsen: door regen komen brandharen op de grond terecht, waarna ze gemakkelijk weer opspatten tegen je benen of kleding. En dankzij het vocht blijven ze ook nog eens beter plakken aan je huid en kleding;
• Zorg voor zo min mogelijk ontblote lichaamsdelen;
  • Met het warme(re) weer klinkt dat niet als ideaal, maar het is beslist de moeite een dun shirt met lange mouwen of dunne arm- en beenstukken te zoeken;
  • Let ook goed op je hals!
• Werp je fietskleding bij terugkomst meteen in de wasmachine. Zo voorkom je dat toch opgepikte brandharen niet alsnog overlast geven aan jou of je huisgenoten;
• Neem bij thuiskomst direct een douche.

Wat te doen bij klachten van brandharen?

• Heb je brandharen opgepikt tijdens het fietsen en krijg je klachten, neem een douche of spoel de huid lokaal nog eens goed af;
• Brandharen zijn zo klein dat je ze niet kunt zien;
  • Als je ergens jeuk hebt dan kun je brandharen verwijderen met plakband. Leg die op de bewuste plek en neem het weer voorzichtig af;
  • Er zijn ook rollertjes met een kleefstof te koop die hetzelfde effect hebben;
• Probeer vooral niet te krabben, vaak verergeren de klachten dan alleen maar. Die impuls is echter zéér moeilijk te onderdrukken. Verlicht de jeuk met een zalf met menthol, aloë vera of calendula;
• Heb je last van je ogen, dan spoel je die uit met veel lauw water.

Jeuk en andere klachten van brandharen gaan gewoonlijk binnen 2 weken over. Neem echter direct contact op met je huisarts wanneer je last hebt van:

• lippen die dikker worden;
• tong die opzwelt;
• oogleden dikker worden;
• benauwdheid.

Twijfel je over bovenstaande? Neem dan óók direct contact op met je huisarts!

Dit artikel is origineel gepubliceerd op 14 juni 2021 en voorzien van updates in mei 2023.