Trailtoegang | De casus van het afgesloten pad op landgoed Tongeren

Tekst: Lars Vogelenzang / Met dank aan: Charlotte Rauwenhoff, Landgoed Tongeren

Trailtoegang: we schrijven er regelmatig over. Nieuwe trails, trailbouw, fietsen in de natuur, maar ook problemen, afsluitingen… en jouw eigen verantwoordelijkheid op dat gebied. En juist dáár leek het verkeerd te zijn gegaan. Ik had een rondje van Komoot geplukt en was lekker gaan rijden. Blijkbaar had ik — eerlijk echt waar —  een verbodsbordje gemist. Het bordje aan de uitgang van die verboden strook was immers overduidelijk, bleek even later. Maar in het gesprek werd me ook verteld dat vandalen al meerdere keren bordjes hadden vernield of verwijderd. Dat prikkelde me… wat was hier aan de hand?

Ik zocht contact met het landgoed om meer te weten te komen. Al snel kwam het tot een goed gesprek op locatie met Charlotte Rauwenhoff, directeur van de besloten venootschap landgoed Tongeren en BOA Arjan Gerrits. We spraken over wat het landgoed is, waarom ze delen hebben afgesloten voor fietsers en wat de zaken zijn waar zij mee worstelen.

Wat is Landgoed Tongeren?

Landgoed Tongeren is een 500 hectare groot landgoed op de overgang tussen IJsselvallei en Veluwemassief. Het landschap is enorm divers en bestaat grotendeels uit bos (met eeuwenoude eiken), maar ook uit heide, water, houtwallen, lanen, bebouwde grond en landbouwgrond. Het grootste gedeelte van het landgoed (de bossen en heide) is Natura 2000-gebied.

Wat is Natura 2000 precies?

Natura 2000 is een keiharde tik van de Europese Unie op de vingers van zijn lidstaten: “Jullie moeten beter voor de natuur zorgen.” Eén doel van Natura 2000 is het aanleggen en in stand houden van corridors, zodat natuur kan migreren. En dan gaat het niet alleen over ‘beesten’, maar ook over habitats.

Niet alleen het Landgoed, maar de hele Veluwe is Natura 2000 gebied. Daar kon heel lang heel veel. De laatste jaren is er echter steeds meer aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatneutraliteit, natuurwaarde en bodemgezondheid. Dat heeft geleid tot een recreatiezoneringsplan, waarin kwetsbare gebieden seizoensgebonden of definitief afgesloten kunnen worden voor verschillende groepen bosgebruikers. Het is echt een hot item. Met name voor de heidestukken, veenstukken en stuifzand is een herstelplan in de maak. Wij volgen dat Natura 2000 provincieplan naar de letter.

Wie is “we”? Van wie is Landgoed Tongeren en wie beheert het?

Het landgoed is gezamenlijk privé-eigendom van zo’n 200 directe afstammelingen van één persoon. Zij zijn allen aandeelhouder en een directie beheert het. De opdracht van de directie is om het landgoed economisch en met al haar natuur- en landschapswaarden in stand te houden en gezond door te geven aan de volgende generaties. Het landgoed vergaart inkomsten uit productiebos, het verpachten van landbouw- en woninggrond, jachtvergunningen en subsidies.

Binnen de Europese en landelijke wetten (stikstof!), beleidsplannen en bestemmingsplannen kan de directie eigen beleid opstellen, bijvoorbeeld over de verhouding tussen natuurbos of productiebos, of toegang voor verschillende soorten recreanten.

Hoe beheren jullie al die recreatiestromen?

Sinds corona hebben wij veel meer bezoekers. De meeste bezoekers komen enkel voor een korte wandeling langs de paaltjes. Dat maakt beheer van wandelaars erg makkelijk. Wegfietsers zijn ook prima te beheren. Er liggen fietsersknooppunten, maar die beheren we niet zelf. Eigenlijk hebben we dus nooit wat voor fietsers hoeven doen. Tot voor kort, want offroad-bikers blijken heel moeilijk te managen!

Wat is het verhaal achter het afgesloten paadje?

Ook al staat het misschien niet helemaal duidelijk op onze borden: tot op heden lieten we fietsers toe op alle paden in ons landgoed, behalve in de rustgebieden waar niemand mag komen. In het zuiden van het landgoed ligt “De Smidsveen”, een érg kwetsbaar stukje heide. Er lopen wat extreem smalle spoortjes door dat gebied, waar geen uitwijkmogelijkheid is zonder in de heide te trappen. En het wortelpad waar jij werd aangesproken, op de grens tussen bos en heide, is niet aangelegd maar natuurlijk ontstaan. Daarom hebben we besloten om de hele Smidsveen af te sluiten voor fietsers. Anders zijn de verschillende recreantenstromen niet te managen zonder natuurschade. Het verbod is op 16 juni 2023 ingegaan.

En wat gebeurde er toen?

Van alles! De nieuwe verbodsborden werden meerdere keren vernield: hele palen werden uit de grond getrokken. En in gesprek met Mountainbikeclub Epe schrokken we toen we zagen hoeveel gps-tracks er op de ‘rondjespagina’ op hun site stonden. Die hebben ze trouwens allemaal gewist of gewijzigd, en ze hebben een waarschuwing op hun site geplaatst. Dat is erg fijn. Kijk je echter vervolgens op Strava en Komoot, dan zie je daar ook heel veel staan. We wisten niet dat er zóveel offroad gefietst werd op ons landgoed, en hadden het vandalisme zéker niet verwacht.

Hoe zit het met de handhaving van het verbod?

Arjan, de BOA van de gemeente, werkt nu ook part-time voor ons. Die kosten dragen wij zelf. Inmiddels is de Smidsveen al een dikke twee maanden afgesloten, en zijn we écht begonnen met handhaven. Soms komen mensen dwars de hei over op hem af fietsen. Of kan hij met live trackers mensen digitaal van verre zien aankomen. In overleg met het Openbaar Ministerie is er zelfs al een fiets in beslag genomen én verbeurd verklaard van een biker die drie keer kort na elkaar is aangehouden.

Hoe zien jullie de toekomst? Is een vaste route een idee?

Door alle commotie en het vandalisme merken we dat onze aandeelhouders steeds meer neigen naar het afsluiten van een groter deel van het landgoed voor offroad-fietsers… of zelfs helemaal. Wat ons opvalt is dat vooral groepen onwenselijk gedrag vertonen. En dat er ook veel mensen ’s nachts rijden. Misschien gaan we een groepsverbod invoeren. Behoefte aan een specifiek aangelegde technische mountainbikeroute hebben we niet, maar wie weet maken we in samenwerking met aanliggende landgoederen één uitgepijlde ‘bikerscorridor’ door het gebied en sluiten we verder álle bospaden af voor fietsers. We worstelen hier nog erg mee. Suggesties zijn welkom!

Niet pesten, maar behoud van natuurwaarde

Het moge inmiddels duidelijk zijn dat het landgoed niet zomaar dit pad heeft afgesloten om bikers te pesten, maar echt nadenkt over natuurwaarde en het voorkomen van problemen. Blijft nog één vraag over. Hoe zat het nou met dat bordje wat ik gemist heb? Ik baal er achteraf van dat ik niet direct ben gaan kijken. Maar dat zij zo. Daarom stap ik nog even bij BOA Arjan in de terreinwagen om te kijken wáár ik het verboden pad ben ingeslagen.

Bij de ingang liggen eerder uitgetrokken losse paaltjes en… verse bandensporen. Het bordje wat er nu hangt is vers en de boodschap is duidelijk. De bouten waarmee het vastzit zijn overigens zwart. Gevolg van een eerdere daad van een vandalist die het bordje in z’n geheel had zwart gespoten. Het bordje hangt hoog en 50 meter na de bocht die ik nam. Als dit bordje er die bewuste dag dus toch al hing, dan kán ik me enigszins voorstellen dat ik het – zoals collega Evil E het zegt: “Met je kop in je gps” – gemist heb. Maar goed, dát zullen we nooit weten en het is natuurlijk én nadrukkelijk géén excuus. Vanuit mijn optiek als fietser zou ik het misschien wat lager hangen en ook al vanuit verschillende richtingen vóór de ingang van het pad plaatsen.

Nood aan meer educatie

Voor de onderbouwing van dit verhaal heb ik – en bij extentie meerderen op onze redactie – redelijk wat werk moeten verzetten. Ik heb het niet alleen over het contact opnemen met en bezoeken van de mensen van Landgoed Tongeren, maar ook in hoe het nu wettelijk allemaal geregeld is. En dat kostte ons meer dan een vrije zondagmiddag, zo gezegd. Wat ik hiermee vooral bedoel is dat het dus duidelijk niet zo duidelijk is. En dat is precies hét probleem. Het is bij te weinig mensen bekend hoe het met de toegang van natuur in Nederland eigenlijk zit.

Bijkomend lijkt het ook alsof weinig mensen écht oog hebben voor bebording. Toegegeven, dat is perceptie, want meetgegevens hierover zijn er niet. Aan de andere kant geven dit soort discussies en bijvoorbeeld de onlangs uitgerolde Brabantse campagne ‘Blef op ut pejke’ van de Gravel Code duidelijk aan dat er op dit vlak nog veel te doen is.

Méér besef bij alle recreanten

Oók wandelaars hebben vaak géén besef van de bepalingen in het gebied waar ze wandelen en of dat hun hond bijvoorbeeld los mag lopen of aangelijnd móet zijn. Zelfs al ligt dat gebied strak achter de voordeur en staan er overal bordjes. Discussies met wandelaars die niet beseffen dat ze op een mountainbikeroute lopen en alsnog mountainbikers de huid vol schelden zijn even min zo zeldzaam als bikers die gebieden in rijden waar ze met een fiets niet mogen komen. In alle gevallen helpen we elkaar niet. Als landeigenaar zou ik dit soort discussies ook niet lang dulden en conflictsituaties willen vermijden. Maar omdat wettelijk gezien wandelaars expliciete toegang hebben, zijn wij als fietsers in de regel het haasje wanneer er geschrapt wordt in de recreatievormen om drukte en/of conflicten te vermijden. Dus zelfs als je niet wilt externaliseren (“Het ligt óók aan die wandelaars!”),  we moeten nu eenmaal dealen met het gegeven dat we per definitie anders bekeken worden.

Onduidelijke bordjes

Mensen bewuster de bordjes laten lezen is op zich zelf een erg lastige taak. Je kunt nu eenmaal niet bij elke ingang van een landgoed iemand posteren die bezoekers attendeert op de bebording. Het vraagt om een gedragsverandering ook bij de mensen die misschien niet wekelijks in een natuurgebied komen. En dat is simpelweg lastig voor elkaar te krijgen. Misschien dat een overheidsspotje op televisie en social media op den duur iets meer bewustwording kan geven.

Wat in elk geval nuttig is, is om te zorgen dat bebording duidelijk is. Want dat is namelijk vaker niet dan wél het geval. Zelfs voor jou als lezer van dit verhaal die met de beste intenties zich wil verdiepen in ‘hoe het zit’ blijft het een flinke opgave. Gelukkig begint dat besef er ook wel bij diverse instanties te ontstaan. Staatsbosbeheer heeft op z’n website een duidelijke uitleg van wat hun verschillende borden betekenen. Verder heeft de NTFU ook een duidelijke uiteenzetting specifiek op hun Fietssport-website.

Aanbevelingen

Tot slot geven we graag nog wat aanbevelingen aan zowel bikers als landgoedeigenaren en/of -beheerders.

Bikers

• Blijf letten op nieuwe verbodsbordjes. Ze kunnen er inééns staan, ook al fiets je er al jaren.
• Wees vriendelijk. Ben daarnaast óók ontvankelijk als je aangesproken wordt dat je ergens niet mag fietsen. Misschien heb je gewoon een bordje gemist.
• Plaats geen gpx-jes van rondjes met verboden paden online en wis of wijzig ze bij nieuwe verboden.
• Ook al baal je er van: bedenk dat er een hele goede reden kan zijn om een pad af te sluiten, die jij als buitenstaander niet kent.
• Besef ook dat je op privéterrein nooit iets te zeggen hebt over toegang. Als de eigenaar een verbodsbord plaatst, dan heb je je daar gewoon aan te houden. Punt.
• En uiteraard zijn wij geen vandalen, dus het feit dat je met je klauwen van verbodsbordjes afblijft hoeven we niet te benadrukken, toch? Vernieling is vandalisme, en dat kan – terecht – bestraft worden.

Natuurbeheerders en landeigenaren

• Markeer verboden gebied bij Openstreetmap. Dit open source initiatief produceert de ruwe kaartdata waar sites als Komoot en Strava en zelfs bedrijven als Garmin hun kaarten op baseren. Zodra Openstreetmap je wijzigingsvoorstel heeft doorgevoerd, wordt dat bijvoorbeeld in Komoot zichtbaar. Je krijgt dan een waarschuwing als je een rondje hebt of plaatst over een pad dat is gemarkeerd als verboden voor fietsers.
• Zorg voor een ondubbelzinnige boodschap op je bordjes. “Verboden voor bromfietsen” zegt bijvoorbeeld al iets anders dan “Verboden voor (brom)fietsen”. Gebruik bij voorkeur de bebording zoals opgenomen in de wegenverkeerswet, zoals een rond wit-met-rode-rand verbodsbord. En voorkom dubbele ontkenningen (rond wit bord met rode rand én een rode streep er door): sommige eikels gebruiken dat als argument om een verbodsbord te negeren.
• Geef bij een afsluiting (nieuw of reeds bestaand) kort uitleg over de reden. Meer dan alleen ‘kwetsbaar gebied’. In potentie kweek je daarmee méér begrip en betrek je mensen bij de natuur(waarde). Bloemlezingen moeten dat niet zijn; veel tekst schrikt ook weer af. Een qr-code naar een website met méér informatie kan een goede aanvulling zijn, met als bonus dat je op die manier ook indirect meet of de boodschap doorkomt.
• Denk als een mountainbiker of gravelbiker bij het plaatsen van verbodsborden. Wij offroadfietsers zijn sneller dan wandelaars, kijken vaak wat lager dan wandelaars en verwachten onze bordjes vaak vóór een bocht.
• If all else fails: plaats een (klap)hek – dat geeft al snel de indruk dat fietsen niet toegestaan is én remt fietsverkeer sowieso af waardoor ze mogelijk wél de bebording zien.
• Zoek contact op met lokale trailcrews of andere samenwerkingsverbanden als je iets met fietsersmanagement/mountainbiketrails in je gebied wilt doen. Wellicht is er een mooie samenwerking mogelijk!